Ναός Οσίου Δαυίδ

Σήμερα :

Ο ναός στις μέρες μας λειτουργεί, υπαγόμενος στην Ιερά Μητρόπολη Θεσσαλονίκης.

Η ίδρυση του ναού :

Ο ναός κτίστηκε πάνω στη θέση ενός ρωμαϊκού κτηρίου στα τέλη του 5^ου ή στις αρχές του 6^ου αιώνα. Είναι παλαιοχριστιανικό μνημείο και βρίσκεται στην άνω Πόλη στην οδό Αγίας Σοφίας. Σε κείμενο του 11ου αιώνα αναφέρεται ότι αρχικά ήταν αφιερωμένος στον Προφήτη Ζαχαρία. Το όνομα Μονή Λατόμου οφείλεται στο ότι ο μικρός ναός υπήρξε καθολικό μοναστήρι με το όνομα αυτό στους πρώτους χρόνους του 9ου αιώνα και γιατί στην περιοχή που βρισκόταν η μονή υπήρχαν λατομεία. Στο ίδιο κείμενο αναφέρεται πως ο ναός κτίστηκε στις αρχές του 4^ου αιώνα από τη Θεοδώρα, κόρη του αυτοκράτορα Μαξιμιλιανού Γαλέριου, η οποία είχε βαπτιστεί κρυφά χριστιανή από τον αρχιεπίσκοπο Θεσσαλονίκης, Αλέξανδρο. Η Θεοδώρα, όταν ο πατέρας της είχε φύγει από τη Θεσσαλονίκη για κάποια εκστρατεία, μετέτρεψε ένα βαλανείο (λουτρό)  σε ναό, εκεί που βρίσκεται  σήμερα ο ναός και όπου τότε υπήρχαν λατομεία. Επίσης αναφέρεται ότι το μοναδικό παλαιοχριστιανικό ψηφιδωτό (‘Όραμα του Ιεζεκιήλ) του ναού κατασκευάστηκε με εντολή της Θεοδώρας, κάτι όμως που δεν μπορεί να ισχύει, καθώς το ψηφιδωτό χρονολογήθηκε στα τέλη του 5ου αιώνα, με την ίδρυση του ναού. Ο ναός ανακαινίσθηκε το 12ο αιώνα και τότε προστέθηκαν και άλλες τοιχογραφίες. Ο ναός ήταν αρχικά αφιερωμένος στο Χριστό Σωτήρα. Κάποιοι άλλοι λένε πως ήταν στον Προφήτη Ζαχαρία. Το όνομα Όσιος Δαβίδ το πήρε τον 20^ο αιώνα, λανθασμένα και από τότε έχει επικρατήσει.

Ο Ναός του Αγίου Δαβίδ σήμερα

Η αρχιτεκτονική του ναού :

Αν και δέχτηκε πολλές διαφοροποιήσεις και επεμβάσεις κατά τη διάρκεια της τουρκοκρατίας (το 1430 οι Οθωμανοί κατέλαβαν τη πόλη και ο ναός μετατράπηκε σε τζαμί, με την ονομασία Σουλιτζέ ή Κεραμενήν τζαμί. Άλλοι πιστεύουν πως αυτό έγινε τον 16^ο αιώνα. Το 1921 ο ναός επέστρεψε στη χριστιανική λατρεία) αποτελεί τον πρόδρομο του «σταυροειδούς» ναού με τρούλο. Αρχικά, ήταν τετράγωνος με αψίδα στα ανατολικά όπου εγγράφονταν τέσσερις καμάρες σε σχήμα σταυρού. Επίσης, πάνω υπήρχε τρούλος, ο οποίος αργότερα αντικαταστάθηκε από κεραμωτή στέγη. Η δυτική πλευρά του κτηρίου, όπου υπήρχε η είσοδος, έχει καταστραφεί και τώρα η είσοδος βρίσκεται στη νότια πλευρά. Στη νότια όψη του ναού διακρίνουμε νεότερη κατασκευή με τρεις διαφορετικές μαρμάρινες κολώνες που κρατούν μια μονόριχτη σκεπή και την είσοδο στο ναό, ενώ στην κορυφή διακρίνουμε τριγωνικό αέτωμα στη δίρριχτη σκεπή. Η βόρεια όψη είναι ένας τοίχος με ένα μονόλοβο παράθυρο , χωρίς άλλα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά, ενώ παλαιότερα υπήρχε κι εκεί είσοδος για το ναό. Στη δυτική όψη διακρίνουμε δύο μονόλοβα κατακόρυφα παράθυρα στον τοίχο και ερείπια από τον κατεστραμμένο σήμερα νάρθηκα, όπου υπήρχε  η κύρια είσοδος του ναού. Στην ανατολική όψη υπάρχει το ιερό. Το ιερό εξωτερικά έχει μορφή ημικυλινδρική με ένα χαμηλό μονόλοβο μισοκατεστραμμένο παράθυρο. Δεξιά και αριστερά υπάρχουν δύο μονόλοβα παράθυρα σε δύο κατακόρυφους τοίχους, που περιβάλλουν την κόγχη του ιερού. Η στέγη του ιερού προεκτείνεται προς μια ημικυλινδρική στέγη πάνω από τον κυρίως ναό και η όλη κατασκευή της στέγης, σε αυτή τη θέση, διαφοροποιείται από την υπόλοιπη στέγη του ναού .     

Το όραμα του Ιεζεκιήλ

Στην κόγχη του ιερού το ψηφιδωτό που υπάρχει απεικονίζει το «όραμα» του Ιεζεκιήλ, με το Χριστό Εμμανουήλ στο κέντρο να κάθεται σε πολύχρωμο τόξο. Στο αριστερό χέρι κρατάει ανοιχτό ειλητάριο, ενώ το δεξί του χέρι είναι σηκωμένο σαν να χαιρετάει. Αριστερά φαίνεται η μορφή του Ιεζεκιήλ στις όχθες του ποταμού Χοβάρ, που έκπληκτος  κοιτάζει το Χριστό. Στα δεξιά του ψηφιδωτού φαίνεται ο Αββακούμ ή ο Ησαΐας να κάθεται με ένα ευαγγέλιο στο χέρι. Ο θρόνος περιστοιχίζεται από τις μορφές και τα σύμβολα των τεσσάρων Ευαγγελιστών (άγγελος, μοσχάρι, λιοντάρι, αετός)  και από τα πόδια του Χριστού ξεκινούν  οι τέσσερις ποταμοί του Παραδείσου (Ο Τίγρης, ο Ευφράτης, ο Φίσων, ο Γέων). Στη νότια καμάρα σώζεται πλούσιος τοιχογραφικός διάκοσμος με θέματα την Γέννηση και τη Βάπτιση του Ιησού καθώς και ίχνη της Υπαπαντής και τη Μεταμόρφωσης (έργα του 12^ου αιώνα).