Αγία Σοφία

Η Αγία Σοφία σήμερα

Ο ναός της Αγίας Σοφία είναι αφιερωμένος στο λόγο και  τη σοφία του Θεού. Οικοδομήθηκε την εποχή της εικονομαχίας , όταν διοικούσε ο Λέων Γ’ Ίσαυρος .Για την κύρια φάση του ναού ,την αρχική, έχουν προταθεί διάφορες χρονολογή-σεις άλλες μέσα στον 8^ο αιώνα , άλλες μέσα στον 7^οαιώνα και άλλες ακόμη νωρίτερα. Παλαιότερα σε εκείνο το σημείο υπήρχε η εκκλησία του Αγίου Μάρκου, η οποία πιθανόν καταστράφηκε από σεισμό. Ο ναός υπήρξε μητρόπολη της Θεσσαλονίκης, μέχρι την μετατροπή του σε τζαμί. Ιδιαίτερα στα χρόνια της λατινοκρατίας, χρησιμοποιήθηκε ως επισκοπικός ναός των καθολικών. Όταν ο ναός μετατράπηκε σε τζαμί, υπήρξαν κάποιες αλλαγές στο σώμα του ναού. Αρχικά, υψώθηκε ένας μιναρές και έπειτα, στην Βορειο-Δυτική γωνία, ένας μικρός πύργος. Στο διάστημα 1890-1910 ο ναός ‘υπέφερε’ από σοβαρές ζημιές που προκλήθηκαν από αλλεπάλληλες πυρκαγιές. Δύο χρόνια μετά, ο ναός μετατράπηκε ξανά σε χριστιανικό. Ο ναός αποτελεί ένα συνδυασμό δύο αρχιτεκτονικών μορφών, της τρουλωτής βασιλικής και του σταυροειδή με τρούλο. Γενικότερα σαν κτίσμα είναι βαρύ και έχει σχήμα τετραγώνου και κύβου. Είναι κατασκευασμένο με άσπρη πελεκητή πέτρα με σειρές πλίνθων. Πάνω από το ιερό υπάρχει μία καμάρα και μία αιγίδα. Δεξιά και αριστερά υπάρχουν άλλες δύο μικρότερες πάνω από τους δύο αντίστοιχους βοηθητικούς χώρους. Ο κύριος γλυπτός διάκοσμος του ναού είναι τα κιονόκρανα τα οποία είχαν ασβεστοποιηθεί μετά την πυρκαγιά του 1890. Επιπρόσθετα στολίζεται από πολλά ψηφιδωτά εκ των οποίων το αρχαιότερο είναι αυτό μπροστά από την αψίδα του ιερού, που απεικονίζει έναν χρυσό σταυρό με ακτίνες, μέσα σε έναν γαλάζιο κύκλο, πλαισιωμένο από διακοσμητικά άστρα. Στα πλάγια της καμάρας σώζονται τα μονογράμματα του Κωνσταντίνου του Στ’ και της μητέρας του Ειρήνης. Στο ψηφιδωτό της κόγχης του ιερού εικονίζεται η Πλατυτέρα ένθρονη Παναγία που κρατεί στην αγκαλιά της το Χριστό βρέφος. Στο επάνω τμήμα του ψηφιδωτού, με το Χριστό που φαίνεται να στέκεται μετέωρος, το οποίο είναι ανακατασκευασμένο και χρονολογείται γύρω στον 11^ο αιώνα. Το πιο εντυπωσιακό τμήμα της διακόσμησης του ναού είναι το ψηφιδωτό της Ανάληψης του Χριστού που καλύπτει το εσωτερικό του τρούλου. Στην κορυφή του τρούλου εικονίζεται ένας αυστηρός και γενειοφόρος Χριστός. Είναι καθισμένος πάνω σε ένα ουράνιο 
τόξο, πατάει σε ένα άλλο μικρότερο και ευλογεί με το δεξί του χέρι. Τη ‘δόξα’ με 

Ψηφιδωτό στον τρούλο του Ναού
της Αγίας Σοφίας

τον Χριστό να ανυψώνουν, δύο άγγελοι. Κάτω από τη κεντρική αυτή σύνθεση εικονίζεται η Παναγία όρθια σε στάση δέησης, δεξιά και αριστερά της δύο άγγελοι φαίνεται να απευθύνονται στους Αποστόλους λέγοντας τα λόγια της επιγραφής που υπάρχει στο απόσπασμα από επάνω που προέρχεται από τις πράξεις των Αποστόλων. Πολλά ψηφιδωτά και γενικότερα όλη την υπόλοιπη ανεικονική ζωγραφική έκανε ένας ζωγράφος διότι όταν η Αγία Σοφία είχε μετατραπεί σε τζαμί οι Τούρκοι τον κάλεσαν να ανακατασκευάσει κάποια έργα, τα οποία είχαν καταστραφεί στην πυρκαγιά του 1890.

Πηγή: Μνημεία της Θεσσαλονίκης του Απόστολου Παπαγιαννόπουλου